Yunan & Latin Tarihi ve Edebiyatı Kronolojisi
| Tarih | Tarihî Olaylar | Edebî ve Ona Bağlı Gelişmeler |
İ.Ö. |
İlk Olimpiyat oyunlarının geleneksel tarihi (776), Roma’nın geleneksel kuruluş tarihi (753), Italia, Sicilia ve doğudaki Yunan yerleşimleri | Fenike modelindeki Yunan alfabesinin gelişmesi ve yayılması (800-750) |
| 750 | Ağır silahlı ordunun gelişimi ve kent-devletin oluşumu | |
| 700 | Sparta’nın yayılması (özellikle de 730’dan itibaren) | Şairler Homeros, Hesiodos ve Arkhilokhos’un şair olarak ortaya çıkışı |
| 650 | Yunanların Mısır’a nüfuz etmeye başlaması | Şairler Terpander, Kallinos, Semonides, Tyrtaios, Mimnermos ve Alkman’ın ortaya çıkışı |
| 600 | En eski Yunan sikkelerinin basılması (595), Solon’un Atina’da arkhonluğu, sosyal ve siyasî reformlar (594), Yunan paralı askerlerinin Abu Simbel yazıtına adlarını kazıması (591) | Şairler Sappho ve Alkaios’un ortaya çıkışı (610-575), Solon’un şairliği (600-560) |
| 575 | Sparta dışındaki büyük Yunan devletlerinde Tiranlar çağı | Filozof Thales’in Güneş tutulmasını öngörmesi (585), Panhellenik festivallerin yükselişi (Pythia 582, Isthmia 581, Nemea 573), Filozof Anaximander’in ortaya çıkışı (570-550), filozof-şair Xenophanes’in yaşamı (570-475) |
| 550 | Lydia kralı Kroisus (560-546), Büyük Kyros’un Pers İmparatorluğu’nu kurması (559-530), Kyros’un Lydia’yı ve Ionia Yunanlarını ele geçirmesi (“Medlerin vardığı yıl”, 546), Kartacalılar ve Etrüsklerin Akdeniz’deki Yunan yayılmacılığının önünü alması | Şairler Stesikhoros, Theognis, Hipponax ve Ibykos’un ortaya çıkışı. Filozof Anaximenes’in ortaya çıkışı |
| 525 | Darius’un Pers kralı olması | Şair Anakreon’un ortaya çıkışı (535-490), Atina’da Dionysia festivali (534), filozof Pythagoras’ın ve şair Simonides’in ortaya çıkışı |
| 500 | Roma’da cumhuriyet rejiminin kurulması (geleneksel tarih 509), Kleisthenes’in Atina’da demokratik reformlar (508), Pers egemenliğine karşı Ionia isyanı (499), Yunan anakarasına ilk Pers seferi: Marathon Savaşı (490), Yunanistan ve Sicilia’dak, Pers ve Kartaca istilaları: Artemision, Thermopylai, Salamis (480), Plataia, Mykale (479), Himera (480) savaşları | Doktor Alkmaion, tarihçi Hekataios, filozoflar Herakleitos ve Parmenides’in ortaya çıkışı, Pindaros’un en eski şiiri (498), trajedi türünün yaratıcılarından olan Phrynikhos’a Miletos’un zaptıyla ilgili oyunundan ötürü dava açılması (494), Atina’daki Dionysia’da ilk komedi oyunu (480’ler), şair Bakhylides’in ortaya çıkışı, Aiskhylos’un ilk trajedi zaferi (499-456) |
| 475 | Persia’ya karşı Atina önderliğinde Delia birliğinin kurulması (478), Eurymedon savaşının Pers tehdidini büyük ölçüde sonlandırması (467), Radikal reformlar ve Ephialtes’in Atina’da öldürülmesi, Perikles yönetiminin başlaması (461-429) | Sophokles’in ilk trajedi zaferi (468-406), filozof Anaxagoras’ın Atina’ya gelmesi |
| 450 | Atinalıların Mısır seferinin felaketle sonlanması, Delia birliğinin hazinesinin Delos’tan Atina’ya taşınması (Atina devletinin başlangıcı, 454), Kallias Barışı’nın Atina ile Persia arasındaki husumeti sona erdirmesi (449) | Euripides’in ilk trajedi eseri (455-406), filozoflar Zenon ve Empedokles’in ortaya çıkışı, Atina’da Parthenon çalışmalarının başlaması, tarihçi Herodotos’un ortaya çıkışı (445-426), Roma’da On İki Levha Yasası’nın yayınlanışı |
| 425 | Atina ve Sparta birlikleri arasında Peloponnesos Savaşı (431-404), Sicilia’ya dönük ilk Atina seferi (427), Atinalılar, Sparta ve birlikleri arasında Nikias Barışı (421), Sicilia dönük Atina seferinin başarısızlıkla sonlanması (415-413) | Thukydides’in tarih eserine başlaması (431-404), atomcu filozof Demokritos, doktor Hippokrates, filozoflar Sokrates ve Protagoras, tarihçi Hellanikos’un ortaya çıkışı, Gorgias’ın Atina elçiliği ve formal retorik ilminin başlaması, Aristophanes’in Akharnialar’ı (420-380), Hippias’ın ortaya çıkışı |
| 400 | Atina’da oligarşik darbe (411), Demokrasinin tesisi (410), Spartalıların Aigospotamoi Savaşı’nda Atina donanmasını yenilgiye uğratması (405), Atina kapütülasyonu ve 30’lar rejiminin kuruluşu (404), 30’ların çöküşü ve demokrasinin tesisi (403), Gallialıların Roma istilası | Andokides ile Lysias’ın aktif konuşmacı-yazarlığı (410-387), Kinik Antisthenes, hedonist Aristippos, Euklides ve Sokrates’in öğrencilerinin ortaya çıkışı (400-360), Sokrates’in yargılanması ve ölüm cezasına çarptırılması (399), yazar ve eğitimci Isokrates’in ortaya çıkışı (397-338), filozof Platon’un öne çıkması (396-347), Akademeia’yı kurması (387), epik şairi Antimakhos ve tarihçi Xenophon’un ortaya çıkışı (390-354) |
| 375 | Korinthos Savaşı’nın ardından (395-386), Antalkidas Barışı’na bağlı olarak Yunanistan’da Sparta’nın kontrolündeki Pers yardımı (386), Thebai’ın Leuktra Savaşı’nda Sparta kuvvetlerini yanmesi (371), Pelopidas ve Epaminondas’ın yönetimindeki Thebai’ın Yunan dünyasındaki egemenliği (371-362) | Kinik Diogenes’in ortaya çıkışı (360-323) |
| 350 | 2. Philippos’un Makedonya kralı olması (359), Phokialıların Delphoi’u ele geçirmesi ve Kutsal Savaş’a neden olması (356-352), Philippos’un Atinalıları ve Thebailıları Khaironeia’da yenmesi ve böylece Yunan bağımsızlığının sona ermesi (338) | Epidauros’ta tiyatronun inşası, Demosthenes’in edebî ve siyasî kariyeri (322) ve Aiskhines ile tarihçi Theopompos’un ortaya çıkışı (350-320), Ephoros’un Tarihi’nin sonu (340) |
| 325 | Philippos’un ölümü, İskender’in başa geçmesi (336), İskender’in Asya’ya geçişi: Granikos Savaşı ve Asia Minor’un (Anadolu) fethi (334), Mısır’da İskenderiye kentinin kurulması (331), Punjab’ın fethi (327), İskender’in 32 yaşında ölümü, Perdikkas’ın egemenliği ve ardıllar dönemi | Aristoteles’in Atina’da ortaya çıkışı ve Peripatetik okul Lykeion’u kurması (335), Kuşkucu Pyrrho’nun aktif dönemi, Menander’in kariyeri (321-289), Dyskolos (317) |
| 300 | Ardıllar arasında barışıyla birlikte bölünme: Antigonos (Asya), Kassandros (Makedon/Yunanistan), Lysimakhos (Trakya), Ptolemaios (Mısır). Seleukos’un çıkarılması (311), Ipsos Savaşı: Antigonos ile Demetrios’un gücünün kırılması, Antigonos’un öldürülmesi (301) | Peripatetik Klearkhos’un Afganistan’da Ai Khanum’u ziyareti (310), Kitionlu Zenon’un Atina’da Stoa okulunu kurması (310), İskenderiye şiirinin kurucusu olan Koslu Philitas’ın 2. Ptolemaios’un danışmanı olması, Epikuros’un Atina’da felsefe okulunu kurması (307), 1. Ptolemaios’un İskenderiye Mouseion’unu kurması, Zenodotos’un kraliyet danışmanlığı ve Kütüphane’nin ilk yöneticisi olması, Euclides’in aktif olduğu dönem |
| 275 | Epeiros’u Pyrrhos’un Yunan kentlerine yardım için Güney İtalya’ya geçişi ve Romalılar tarafından mağlup edilmesi (280-275), En eski Roma sikkesi, Demetrios’un oğlu Antigonos Gonatas’ın Makedonya kralı olması ve Makedon hanedanını kurması (276), Ptolemaios’un Makedon egemenliğindeki Yunanlara başarısızlıkla sonuçlanan desteği (267-262) | Yazar Samoslu Douris’in aktif olduğu dönem |
| 250 | Roma ile Kartaca arasında birinci savaş (1. Kartaca Savaşı) ve Roma zaferi (264-241), 1. Eumenes’in Pergamon’da bağımsız gücünü oluşturması (263-241), Diodotos’un Baktria’da bağımsız Yunan Krallığı’nı kurması (239-130) | Şairler Kallimakhos, Theokritos, Lykophron, Aratos, Poseidippos’un aktif olduğu dönem, tarihçi e Mısırlı rahip Manetho’nun ortaya çıkışı, ardılların tarihçisi Kardialı Hieronymos’un 104 yaşında ölümü, tarihçi Tauromenionlu Timaios’un 96 yaşında ölümü (260), Rodoslu Apollonios’un Argonautika’yı yazması, Mim yazarı Herodas’ın aktif olduğu dönem |
| 225 | Latin edebiyatının ilk şairi ve tiyatro oyun yazarı olan Yunan kökenli Livius Andronicus’un ortaya çıkışı (240-207), Naevius’un ilk oyunu (236), Chrysippos yerine Stoa okulunun başına Cleanthes’in geçmesi (232) | |
| 200 | Roma ile Kartaca arasında ikinci savaş (Hannibal Savaşı), Hannibal’in Italia’yı işgali (218-201), Roma ile Makedonya arasında ilk savaş (214-205), Scipio Africanus’un Hasdrubal’i Hispania’da mağlup etmesi, Hispania’nın iki eyalete bölünmesi (211-206), Scipio’nun Hannibal’i Zama Muharebesi’nde yenmesi, Kartaca’nın Roma’ya bağlı bir bölge olması, Roma’nın Gallia Cisalpina’yı ele geçirmesi (202-191), İkinci Makedonya Savaşı (200-197) | Komedi yazarı Plautus’un ortaya çıkışı (204-184), Miles Gloriosus’un oynanması (204), Ennius’un şair ve öğretmen olarak Roma’da ortaya çıkışı (204-169), Q. Fabius Pictor’un Roma tarihini Yunanca olarak yazması. (202) |
| 175 | Pydna Savaşı, Makedonya’da Antigonid krallığının sona ermesi, Roma’nın bölgeyi dört devlete ayırması (167) | Tarihçi Polybius’un Roma’ya gelişi (167), Terentius’un oyunları (166-159) |
| 150 | Makedonya’nın Roma eyaleti olması (149-148), Kartaca’nın Romalılar tarafından yıkılması, Africa’nın Roma eyaleti olması (149-146), Achaea Savaşı ve Corinthus’un yağmalanması (146) | Academia’nın başı Carneades’in, Stoacı Babylonlu Diogenes’in ve Peripatetik Critolanus’un elçi olarak Roma’ya gelmesi (155), Cato’nun Origines adlı eserini yayınlaması, Stoacı Panaetius’un Roma’ya gelmesi (144) |
| 125 | Pergamumlu Attalus’un krallığını Roma’ya bırakması (133), Numidia’da Iugurtha Savaşı (122-106) | Romalı tarihçi Calpurnius Piso’nun konsüllüğü, satirist Lucilius’un aktif olduğu dönem |
| 100 | Gaius Marius’un ilk konsüllüğü ve orduda reform yapması (107), Italia’da iç savaş (91-88) | Şair Gadaralı Meleagros’un aktif olduğu dönem, Miletoslu Aristeides’in Milesia Hikayeleri’nin Sisenna tarafından Latinceye çevrilmesi |
| 75 | Sulla’nın Roma’nın diktatörü olması ve reformları (87), Spartacus isyanı (73-71), Pompeius’un doğu düzenlemesi ve Seleucis monarşisinin sona ermesi, Judaea, Bithynia, Cilicia, Syria ve Girit’in eyalet olması (66-64), Birinci Triumviri’nin kurulması (60-53) | Filozof, tarihçi ve polimat olan Posidonius’un Rodos’ta aktif olduğu dönem (87-51), Cicero’nun en eski konuşması (81), Epicurusçu şair Philodemus’un Roma’da aktif olduğu dönem (75-35) |
| 50 | Caesar’ın Gallia seferleri (58-49), Caesar ile Pompeius arasında iç savaş (49), Caesar’ın diktatörlüğü (47-44) ve cumhuriyetçiler tarafından öldürülmesi (15 Mart 44), Octavianus’un ortaya çıkışı (43), İkinci Triumviri’nin kurulması (43-33), Philippi’de Octavianus ile Marcus Antonius’un cumhuriyetçileri yenmesi | Sicilialı Diodorus ve Halicarnassuslu Dionysius’un aktif olduğu dönem, Tarihçi Sallustius’un, şair Catullus’un (59-54) ortaya çıkışı, Caesar’ın de Bello Gallico’yu yazması (58-52), Epicurusçu şair Lucretius’un ölümü ve De Rerum Natura adlı eserinin yayınlanışı (55), yazar M. Terentius Varro’nun aktif olduğu dönem (49-27), Vergilius’un Eclogae (38) ve Horatius’un Satirae’ının (37-30) yayınlanışı |
| 25 | Octavianus’un Antonius ile Cleopatra’yı Actium’da yenmesi ve Mısır’ın Roma’ya bağlanması (31-30), Principatus ve imparatorluk döneminin başlaması ve Octavianus’un Augustus adını alması | Coğrafyacı ve tarihçi Strabon’un aktif olduğu dönem (44-İ.S.21), Propertius’un Elegia’ları (29), Vitruvius’un De Architectura’yı (28-23) yayınlaması ve Ovidius’un Amores’e başlaması, Tibullus ile Vergilius’un ölümü (19) |
İ.S. |
İmparator Tiberius’a tribunus yetkisinin verilmesi (2-4) | Livius’un Ab Urbe Condita’yı tamamlaması (İ.Ö.9), Horatius ve Maecenas’ın ölümü (İ.Ö.8), Ovidius’un Karadeniz sürgünü (8) |
| 25 | Julius-Claudius hanedanı: Tiberius’un yönetimi (14-37), Gaius Caligula yönetimi (37-41) | Yahudi yazar Philo’nun aktif olduğu dönem, yazar ve devlet adamı Yaşlı Seneca’nın ölümü (37) |
| 50 | Claudius yönetimi (41-54), Nero yönetimi (54-68), Nero’ya karşı Piso komplosu (65), Yahudi ayaklanması (66-73) | Aziz Paulus’un Corinthuslulara Mektubu (58), Genç Seneca’nın Mektuplar’ı (62), Lucanus ile Persius’un aktif olduğu dönem, Seneca ve Lucanus’un ölüm cezasına çarptırılması (65), Yunan yazarlar Chariton, Heliodorus, Achilles Tatius, Longus’un aktif olduğu dönem |
| 75 | Dört İmparator Yılı: Galba, Otho, Vitellius ve Vespasianus (69), Flavius’lar hanedanı: Vespasianus (69-79), Titus (79-81), Vesuvius patlaması: Pompeii ile Herculaneum’un yıkımı (79), Domitianus yönetimi (81-96), Agricola’nın Britannia seferleri | Yönetici ve yazar Frontinus’un aktif olduğu dönem, yönetici, doğabilim yazarı ve ansiklopedist Yaşlı Plinius’un Vesuvius gözlemi sırasında ölümü (79), Statius, Silius Italicus, Martialis ve Quintilianus’un aktif olduğu dönem |
| 100 | Antoninus’lar hanedanı: Nerva’nın yönetimi (96-8), Traianus yönetimi (98-117) ve bu dönemde Roma İmparatorluğu’nun en geniş coğrafî sınırlara ulaşması, Traianus’un Dacia’yı fethetmesi, Armenia ile Mesopotamia’yı Roma topraklarına katması (101-17), Yahudi isyanı (115-17) | Yunan hatip Dio Chysostom, Stoacı Epictetus ve yazar Plutarchus’un Yunan edebiyatında aktif olduğu dönem, yazar Genç Plinius’un konsüllüğü ve Bithynia valiliği (100-11), Tacitus’un Historiae ve Annales’i yazması. |
| 125 | Hadrianus’un yönetimi (117-38), Hadrianus’un Britannia ziyareti: Hadrianus Duvarı (122-7) | Tarihçi Appianus, filozof ve tarihçi Arrianus, satirist Lucianus ile astronom Ptolemaeus’un Yunan edebiyatında, biyografi yazarı Suetonius ile satirist Iuvenalis’in Latin edebiyatında aktif olduğu dönem |
| 150 | Antonius Pius’un yönetimi (138-61) | Pausanias’ın Yunan tasviri, Yunan hatip Herodes Atticus ile Latin hatip Fronto’nun, Aelius Aristides, Dion, Apuleius ve Galenus’un aktif olduğu dönem |
| 175 | Marcus Aurelius (161-80) ve Commodus’un yönetimi (180-92) | Marcus Aurelius’un Ta eis eauton’u (174-80), Athenaios’un ise Deipnosophistai’ı yazması |
| 200 | Severus’lar hanedanı: Septimius Severus’un yönetimi (193-211), Britannia seferi (208-11), Caracalla’nın yönetimi (212-17), Constitutio Antoniniana’nın İmparatorluktaki herkese vatandaşlık vermesi (212), Elagabalus’un yönetimi (218-22) | Edebî biyografi yazarı Philostratos, tarihçi Herodianus, biyografi yazarı Marius Maximus, Kuşkucu filozof Sextus Empiricus, Aristoteles yorumcusu Aphrodisiaslı Alexander, Tertullianus, Clement ve Origenus’un aktif olduğu dönem |
| 225 | Alexander Severus’un yönetimi (222-35) | Tarihçi Cassius Dio, YeniPlatoncu Plotinos, şair Nemesianus, felsefe yazarı Minucius Felix’in aktif olduğu dönem |
| 250 | Neredeyse yirmi imparatorun başa geçtiği siyasî ve askerî anarşi dönemi (235-84) | |
| 275 | Geç İmparatorluk dönemi: Diocletianus’un merkezî kuvveti yeniden teşkil etmesi ve Tetrarşiyi kurması (284-306), Roma İmparatorluğu’nun Doğu ve Batı olarak ikiye bölünmesi | |
| 300 | Büyük Constantinus dönemi (306-37), Hıristiyanlığın imparatorluğun resmî dini olması (312), Constantinus’un imparatorluğu birleştirmesi, Milan buyruğu: Constantinus’un Hıristiyanlık toleransı (313) | |
| 325 | Constantinopolis’in kurulması (324), imparatorluk tahtının buraya taşınması | |
| 350 | Constantinus’un döneminde Roma’nın yeniden ikiye bölünmesi (340), Din değiştiren Iulianus dönemi (360-3) | Piskopos ve mektup yazarı Nazianzuslı Gregorius ve retorik öğretmeni Ausonius’un (310-94) aktif olduğu dönem |
| 375 | Büyük Theodosius dönemi (378-95), Roma lejyonlarının Britannia Vizigotlarını, sebep oldukları rahatsızlıktan ötürü tahliye etmeleri, Theodosius’un imparatorluğu son kez birleştirmesi (392-5) | Piskopos Ambrosius, tarihçi Ammianus Marcellinus, mektup yazarı Symmachus ve hymnos yazarı Prudentius’un aktif olduğu dönem |
| 400 | İmparatorluğun Theodosius’un iki oğluna bölünmesi, Roma’nın Vizigot Alaric tarafından yağmalanması (410) | Aziz Augustinus’un Civitas Dei’i yazması, Hıristiyan yazar Jerome, piskopos Paulinus ve şair Claudianus’un aktif olduğu dönem |
| 425 | Barbarların Roma eyaletlerine yerleşmesi: Vandallar güney Hispania’da, Hunlar Pannonia’da, Ostrogotlar Dalmatia’da, Vizigotlar ve Suevi kavmi Portekiz ve kuzey Hispania’da | Roma hukukunun özetlenmesi (439), yazar Macrobius’un aktif olduğu dönem |
| 450 | Vandalların Roma’yı yağmalaması (455) | YeniPlatoncu Proclus, Yunan şair Nonnos, Latin yazar Sidonius Apollinaris’in aktif olduğu dönem |
| 475 | Roma İmparatorluğu’nun batıda son bulması: Germen Odovacar’ın imparatorluk makamında Romulus Augustulus adını alıp Italia kralı ilan edilmesi (476) | |
| 500 | Frenklerin kralı Clovis’in Meroving kuvvetini teşkil etmesi ve Hıristiyanlığa geçmesi, Italia’nın Got Theodoric tarafından fethedilmesi ve onun tarafından Italia’da Ostrogot krallığının kurulması (493) | Filozof ve ilahiyatçı Boethius’un aktif olduğu dönem, Stobaeus’un Yunan edebiyatı antolojisini yazması |
| 525 | Iustinianus’un doğu bölümü imparatoru olarak Italia ile Africa’yı birleştirmeye çalışması (527-65) | Iustinianus’un Atina’daki Academia’nın kapatılmasını emretmesi (529) |
Kaynak:
[1] “Yunan & Latin Tarihi ve Edebiyatı Kronolojisi | Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog”. [Çevrimiçi]. Available at: https://jimithekewl.com/yunan_latin_kronolojisi/. [Erişim: 18-May-2020].